Агляд практыкі разгляду спрэчак

Згодна з артыкулам 30 Закона Рэспублікі Беларусь “Аб таварных біржах” ад 05.01.2009 (далей - Закон) спрэчкі па біржавых здзелках разглядаюцца судом альбо Арбітражнай камісіяй у адпаведнасці з пагадненнем бакоў біржавой здзелкі, калі ў адпаведнасці з заканадаўствам бакі не выбралі іншы парадак вырашэння спрэчак.

У адпаведнасці з артыкулам 1 Закона біржавая здзелка - дамова куплі-продажу, заключаная ўдзельнікамі біржавога гандлю ў дачыненні да біржавога тавару ў ходзе біржавых таргоў.

У адпаведнасці з пунктам 4 артыкула 403 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей - ГК РБ) дамова, якая заключаецца на біржы, лічыцца заключанай з моманту, вызначанага заканадаўствам, якое рэгулюе дзейнасць такой біржы, альбо правіламі, якія дзейнічаюць на біржы.

Згодна з артыкулам 19 Закона біржавая здзелка лічыцца заключанай з моманту яе рэгістрацыі таварнай біржай, калі іншае не прадугледжана правіламі біржавога гандлю таварнай біржы.

У адпаведнасці з падпунктам 116 Правілаў біржавога гандлю ў ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа”, зацверджаных пастановай праўлення ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа” ад 22.11.2005 № 3, біржавая дамова, дадатковае пагадненне, пагадненне аб скасаванні біржавой здзелкі (біржавой дамовы) лічацца заключанымі з моманту іх рэгістрацыі на біржы. 

Такім чынам, адгрузка, здзейсненая да рэгістрацыі дамовы на біржы, не з’яўляецца выкананнем абавязацельства па біржавой дамове.

Такая здзелка не адпавядае патрабаванням Закона і не з’яўляецца біржавой.

Прыклад А: Прадавец прад’явіў іск аб спагнанні з пакупніка сумы, належнай да аплаты за пастаўлены тавар, у задавальненні якога было адмоўлена, зыходзячы з наступных абставінаў.

У адпаведнасці з дадаткам да біржавой дамовы, прадугледжваюцца да пастаўкі пазіцыі тавару: ліст г/к, код ТН ЗЭД-7208, памеры - 90,00*1500*6000, марка - ст3сп5, ДАСТ 14637-89; швелеры, код ТН ЗЭД-7216, памеры - 12У, марка - ст3сп5, ДАСТ 8240-97; ліст г/к, код ТН ЗЭД-7208, памеры - 60,00*1500*6000, марка - ст3сп5, ДАСТ 14637-89. Ісцец, у адпаведнасці з таварна-транспартнай накладной, паставіў тавар наступнага наймення: “Сталь тоўсталіставая г/к Ст3сп-1 60*2000*6000 ДАСТ 14637-89, 380-05; 19903-74”, г. зн. прададзены тавар не адпавядае ні адной з пазіцый, заяўленых у біржавой дамове.

У адпаведнасці з пунктам 1.3. Рэгламенту біржавых таргоў у секцыі металапрадукцыі, зацверджанага Пастановай Праўлення ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа” ад 30.12.2005 г. № 8, пад найменнем тавару варта разумець сукупнасць наступных параметраў: непасрэдна назву тавару, код адзінай Таварнай наменклатуры знешнеэканамічнай дзейнасці Мытнага саюза, тыпапамер, марку, фракцыю, стандарт (ДАСТ, ТУ) і якасныя характарыстыкі тавару.

Згодна з пунктам 119 Правілаў біржавога гандлю ў ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа” не дапускаецца змяненне наймення тавару па біржавой дамове.

На падставе вышэйзгаданага, тавар “Сталь тоўсталіставая г/к Ст3сп-1 60*2000*6000 ДАСТ 14637-89, 380-05; 19903-74” не з’яўляецца пастаўленай па біржавой дамове.

Прыклад Б: Прадавец прад’явіў іск аб спагнанні з пакупніка сумы, належнай да аплаты за пастаўлены тавар.

Пры разглядзе справы Арбітражная камісія прыйшла да высновы аб парушэнні істцом умоў біржавой дамовы.

У адпаведнасці з дадаткам да біржавой дамовы, які з’яўляецца яе неад’емнай часткай, да пастаўкі прадугледжаны тавар: “ліст г/к 7208, марка - Ст3сп5, тыпапамер - 160,00х1500х4000, ДАСТ 14637-89”, аднак найменне пастаўленага ў адпаведнасці з таварна- транспартнай накладной тавару – “ліст 160мм 3сп2 1,5х4,0м ММК ТМ НО; краіна ўвозу РФ” не адпавядае пазіцыі, заяўленай у біржавой дамове. У адпаведнасці з дзяржаўным стандартам, у залежнасці ад нармаваных паказчыкаў пракат падзяляюць на катэгорыі. У разгляданым выпадку паказчык “ударная вязкасць, КСU пры тэмпературы “-20”, пасля механічнага старэння” для катэгорыі “2” з’яўляецца ненармаваным (што можна ўбачыць у сертыфікаце якасці, прадастаўленым бакамі), тады як для катэгорыі “5” (якая прадугледжваецца біржавой дамовай да пастаўкі) - нармаваным.

У адпаведнасці з пунктам 1.3. Рэгламенту біржавых таргоў у секцыі металапрадукцыі, зацверджанага Пастановай Праўлення ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа” ад 30.12.2005 г. № 8, пад найменнем тавару варта разумець сукупнасць наступных параметраў: непасрэдна назву тавару, код адзінай Таварнай наменклатуры знешнеэканамічнай дзейнасці Мытнага саюза, тыпапамер, марку, фракцыю, стандарт (ДАСТ, ТУ) і якасныя характарыстыкі тавару.

Згодна з пунктам 119 Правілаў біржавога гандлю ў ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа” не дапускаецца змяненне наймення тавару па біржавой дамове.

На падставе вышэйзгаданага, тавар “ліст 160мм 3сп2 1,5х4,0м ММК ТМ НО; краіна ўвозу РФ” не з’яўляецца пастаўленым па біржавой дамове.

Прыклад В: Умовамі біржавой дамовы прадугледжаны да пастаўкі тавар (назва тавару (парода, памер, гатунак, даўжыня)): “Піловачнае бервяно мяккалісцяных парод (лесаматэрыялы для выпрацоўкі піламатэрыялаў і нарыхтовак агульнага прызначэння). Код ТН ЗЭД - 4403. Даўжыня: 4,0. Парода - Ліпа. Дыяметр 14-24. Гатунак -2”. У адпаведнасці з таварна-транспартнай накладной быў пастаўлены тавар “лесаматэрыялы для выпрацоўкі піламатэрыялаў і нарыхтовак агульнага прызначэння/ асіна, вольха шэрая, даўжыня 2,0-6,0, дыяметр 14 і больш, гатунак 2”. Дамова заключана з выкарыстаннем рэкамендаванай ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа” формы біржавой дамовы. Ці з’яўляецца ўказаная пастаўка выкананнем абавязацельстваў па біржавой дамове?

У адпаведнасці з артыкулам 426 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь прадавец абавязаны перадаць пакупніку тавар, прадугледжаны дамовай куплі-продажу.

Дамовай прадугледжаны да пастаўкі тавар (найменне тавару (парода, памер, гатунак, даўжыня)):

“Піловачнае бервяно мяккалісцяных парод (лесаматэрыялы для выпрацоўкі піламатэрыялаў і нарыхтовак агульнага прызначэння). Код ТН ЗЭД - 4403. Даўжыня: 4,0. Парода - Ліпа. Дыяметр 14-24. Гатунак - 2”.

Згодна з пунктам 119 Правілаў біржавога гандлю ў ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа”, зацверджаных Пастановай Праўлення ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа” ад 22.11.2005 г. № 3, не дапускаецца змяненне наймення тавару па біржавой дамове.

У адпаведнасці з падпунктам 1.3 Рэгламенту біржавых таргоў па секцыі лесапрадукцыі ў ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа”, зацверджанага Пастановай Праўлення ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа” ад 30.12.2005 № 8, пад найменнем тавару варта разумець шэраг характарыстык, якія ўключаюць непасрэдна назву лесапрадукцыі, код адзінай Таварнай наменклатуры знешнеэканамічнай дзейнасці Еўразійскага эканамічнага саюза (далей - ТН ЗЭД), стандарт (СТБ, ДАСТ, ТУ), памерныя (дыяметр, таўшчыня, шырыня, даўжыня, фармат і да т. п.) і якасныя характарыстыкі тавару.

Найменне тавару (парода, памер, гатунак, даўжыня) у адпаведнасці з умовамі дамовы: “Піловачнае бервяно мяккалісцяных парод (лесаматэрыялы для выпрацоўкі піламатэрыялаў і нарыхтовак агульнага прызначэння). Код ТН ЗЭД - 4403. Даўжыня: 4,0. Парода - Ліпа. Дыяметр 14-24. Гатунак - 2”, і яго названыя характарыстыкі, як сказана вышэй, не падлягаюць змене.

Так, у адпаведнасці з умовамі дамовы, падлягала пастаўцы піловачнае бервяно мяккалісцяных парод: парода - Ліпа, а паводле накладных перададзены тавар пароды - Асіна, вольха шэрая. Акрамя гэтага, падлягаў пастаўцы тавар даўжынёй - 4,0, а паводле накладных пастаўлены тавар даўжынёй 2,0-6,0.

Такім чынам, тавар “лесаматэрыялы для выпрацоўкі піламатэрыялаў і нарыхтовак агульнага прызначэння/ асіна, вольха шэрая, даўжыня 2,0-6,0, дыяметр 14 і больш, гатунак 2” не адпавядае тавару, заяўленаму ў біржавой дамове.

На падставе вышэйзгаданага, тавар “лесаматэрыялы для выпрацоўкі піламатэрыялаў і нарыхтовак агульнага прызначэння/ асіна, вольха шэрая, даўжыня 2,0-6,0, дыяметр 14 і больш, гатунак 2” не з’яўляецца таварам, пастаўленым па біржавой дамове.

Прыклад А: Прадавец прад’явіў iск аб спагнанні з пакупніка сумы, належнай да аплаты за пастаўлены тавар.

У адпаведнасці з дадаткам да біржавой дамовы дапускаецца адхіленне ад указанай у спецыфікацыі вагі тавару (1,5 тн) у межах +/-10 % па кожнай пазіцыі тавару. У адпаведнасці з пунктам 119 Правілаў біржавога гандлю ў ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа”, зацверджаных Пастановай Праўлення ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа” ад 22.11.2005 № 3, не дапускаецца змяненне колькасці тавару па біржавой дамове; аналагічная норма ёсць у падпункце 10.1 біржавой дамовы. У таварным раздзеле таварна-транспартнай накладной указаны тавар “Круг ст 35 60 мм”, пастаўлены ў колькасці 1,795 тн, што з’яўляецца перавышэннем дапушчальнага адхілення па вазе. На гэтай падставе па біржавой дамове тавар пастаўлены у колькасці 1 650 кг. (1,5 тн + 10%).

Прыклад Б: Умовамі дамовы прадугледжваецца да пастаўкі тавар “кабель” у колькасці 1,8 кіламетраў. У адпаведнасці з умовамі дамовы дапускаецца адхіленне ад названай у дадатку вагі ў межах +/-10 % па кожнай пазіцыі тавару. Ці з’яўляецца пастаўка тавару “кабель” у колькасці 1,884 кіламетраў выкананнем абавязацельстваў па біржавой дамове?

У адпаведнасці з артыкулам 435 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей - ГК РБ) колькасць тавару, якая падлягае перадачы пакупніку, прадугледжваецца дамовай куплі-продажу ў адпаведных адзінках вымярэння або ў грашовым выражэнні.

У адпаведнасці з пунктам 119 Правілаў біржавога гандлю ў ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа”, зацверджаных Пастановай Праўлення ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа” ад 22.11.2005 № 3, не дапускаецца змяненне колькасці тавару па біржавой дамове; аналагічная норма ёсць у біржавой дамове (калі выкарыстана форма дамовы, якая фармiруецца гандлёвай сістэмай біржы).

Паводле артыкула 401 ГК РБ пры тлумачэнні умоў дамовы судом прымаецца пад увагу літаральнае значэнне слоў і выразаў, якія ў ёй змяшчаюцца. Літаральнае значэнне ўмовы дамовы ў выпадку няяснасці ўсталёўваецца шляхам супастаўлення з іншымі ўмовамі і сэнсам дамовы ў цэлым.

У адпаведнасці з умовамі дамовы, бакі ўказалі, што дапускаецца адхіленне ад названай у дадатку вагі ў межах +/-10 % па кожнай пазіцыі тавару.

Разам з тым, колькасць тавару, які падлягае перадачы па дамове, указана ў адзінках змянення даўжыні кабеля - кіламетрах, а не ў адзінках вымярэння вагі. Адхіленне ў колькасці тавару, выражанага ў кіламетрах, бакамі не ўзгоднена. Такім чынам, колькасць тавару, які падлягае перадачы па біржавой дамове, складае 1,8 кіламетраў. Такім чынам, тавар у колькасці 0,084 кіламетра пастаўлены не па біржавой дамове.

У адпаведнасці з артыкулам 1 Закона біржавая здзелка - дамова куплі-продажу, заключаная ўдзельнікамі біржавога гандлю ў дачыненні да біржавога тавару ў ходзе біржавых таргоў.

Згодна з пунктам 4 артыкула 403 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей - ГК РБ) дамова, якая заключаецца на біржы, лічыцца заключанай з моманту, вызначанага заканадаўствам, якое рэгулюе дзейнасць такой біржы, альбо правіламі, якія дзейнічаюць на біржы.

У адпаведнасці з артыкулам 19 Закона біржавая здзелка лічыцца заключанай з моманту яе рэгістрацыі таварнай біржай, калі іншае не прадугледжана правіламі біржавога гандлю таварнай біржы.

У адпаведнасці з падпунктам 116 Правілаў біржавога гандлю ў ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа”, зацверджаных Пастановай Праўлення ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа” ад 22.11.2005 № 3, біржавая дамова, дадатковае пагадненне, пагадненне аб скасаванні біржавой здзелкі (біржавой дамовы) лічацца заключанымі з моманту іх рэгістрацыі на біржы.

Акрамя таго, у адпаведнасці з часткай 3 пункта 38 Правілаў водпуску драўніны на пні і яе нарыхтоўкі ў лясах Рэспублікі Беларусь, зацверджаных Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 07 мая 2007 года № 214, падставай для выдачы лесасечнага білета (ордэра) з’яўляецца біржавая дамова, зарэгістраваная ў ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа”. Афармленне і выдача лесасечнага білета на падставе заключанай біржавой здзелкі ажыццяўляецца не пазней за 45 дзён пасля рэгістрацыі біржавой дамовы ў ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа”.

Такім чынам, перадача тавару, здзейсненая да рэгістрацыі дамовы на біржы, не з’яўляецца выкананнем абавязацельства па біржавой дамове.

Такая здзелка не адпавядае патрабаванням Закона і не з’яўляецца біржавой.

Прыклад А: 7 жніўня 2015 г. паміж бакамі заключана біржавая дамова, згодна з якой адказчык прыняў на сябе абавязацельства паставіць тавар на працягу 3 каляндарных дзён з моманту рэгістрацыі дамовы ў ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа”, а ісцец - прыняць і аплаціць яго на працягу 5 каляндарных дзён па факце пастаўкі.

У мэтах выканання ўмоў дамовы адказчык паставіў істцу тавар на падставе таварна-транспартнай накладной. У ходзе прыёмкі тавару на складзе істца была выяўлена неадпаведнасць тавару заяўленым у дамове патрабаванням. Адказчык прызнаў, што пастаўлены тавар не адпавядае ўмовам дамовы і абавязаўся паставіць належны тавар да 10.09.2015 года, але абавязацельствы не выканаў. Ісцец запатрабаваў ад адказчыка да 26.11.2015 выканаць абавязацельствы па дамове, у адваротным выпадку прапанаваў скасаваць дамову з 26.11.2015. Адказчык да 26.11.2015 абавязацельствы па замене няякаснага тавару не выканаў, на прапанову скасаваць дамову адказу не даў.

Арбітражная камісія, разглядаючы іскавыя патрабаванні аб скасаванні дамовы ў сувязі з істотным парушэннем умоў дамовы, прыйшла да наступных высноў. 

У адпаведнасці з артыкулам 420 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей - ГК РБ) па патрабаванні аднаго з бакоў дамова можа быць зменена альбо скасавана па рашэнні суда, у прыватнасці, пры істотным парушэнні дамовы другім бокам.

Часткай 2 артыкула 422 ГК РБ ўстаноўлена, што патрабаванне аб змяненні альбо скасаванні дамовы можа быць заяўлена бокам у суд толькі пасля атрымання адмовы іншага боку на прапанову змяніць ці скасаваць дамову альбо неатрымання адказу ў тэрмін, пазначаны ў прапанове або устаноўлены заканадаўствам ці дамовай, а пры яго адсутнасці - у трыццацідзённы тэрмін.

Заканадаўствам Рэспублікі Беларусь прадугледжана, што парушэнне пастаўшчыком дамовы пастаўкі лічыцца істотным у выпадку неаднаразовага парушэння тэрмінаў пастаўкі тавару.

Улічваючы неаднаразовае невыкананне адказчыкам абавязацельстваў па пастаўцы тавару, а таксама дапушчаную значную пратэрміноўку выканання абавязацельстваў па пастаўцы тавару, Арбітражная камісія расцаніла паводзіны адказчыка як нежаданне выконваць узятыя на сябе абавязацельствы і прыйшла да высновы аб істотным парушэнні адказчыкам умоў дамовы.

Прыклад Б: Пакупнік прад’явіў іск да прадаўца аб скасаванні дамовы і спагнанні страт у выглядзе рэальнай шкоды і ўпушчанай выгады.

Пры разглядзе справы Арбітражнай камісіяй ўсталяваныя наступныя акалічнасці.

Паміж бакамі (рэзідэнтам і нерэзідэнтам) падпісана біржавая дамова, згодна з якой адказчык (рэзідэнт) абавязваецца прадаць, а ісцец (нерэзідэнт) абавязваецца прыняць і аплаціць тавар. Пастаўка тавару ажыццяўляецца транспартам істца і за яго кошт пры ўмове паступлення 100 % перадаплаты за тавар на разліковы рахунак адказчыка на працягу 3-х банкаўскіх дзён з дня выстаўлення рахунку на аплату. Згодна з выстаўленым адказчыкам рахункам на аплату, ісцец пералічыў на разліковы рахунак адказчыка перадаплату. У сувязі з павелічэннем сабекошту прадукцыі, а таксама павелічэннем экспартных цэн адказчык (прадавец тавару) прасіў разгледзець магчымасць даплаты розніцы з улікам цаны, сфарміраванай на біржавых таргах па заканчэнні месяца пасля заключэння дамовы, а ў выпадку адмовы ад даплаты розніцы адказчык гатовы правесці зварот раней выплачаных грашовых сродкаў. Не атрымаўшы згоды істца на змяненне цаны, адказчык пералічыў на разліковы рахунак істца грашовыя сродкі, атрыманыя ім у якасці перадаплаты па біржавой дамове. Так як адказчык свае абавязацельствы па перадачы тавару не выканаў, на ягоны адрас быў накіраваны прэтэнзійны ліст з патрабаваннем аб кампенсацыі страт і скасаванні дамовы ў дасудовым парадку. Аднак адказчык адмовіўся пакрыць страты і скасаваць дамову.

У сувязі з істотным парушэннем адказчыкам умоў дамовы ісцец звярнуўся з іскам, у якім прасіў скасаваць біржавую дамову, а таксама прымяніць да адказчыка меры грамадзянска-прававой адказнасці.

Арбітражная камісія палічыла, што іскавыя патрабаванні падлягаюць частковаму задавальненню, зыходзячы з наступнага.

У адпаведнасці з артыкулам 30 Канвенцыі ААН аб дамовах міжнароднай куплі-продажу тавараў 1980 года (далей - Канвенцыя), прадавец абавязаны паставіць тавар, перадаць дакументы, якія да яго адносяцца, і перадаць права ўласнасці на тавар у адпаведнасці з патрабаваннямі дамовы і Канвенцыі.

Згодна з артыкулам 49 Канвенцыі, пакупнік можа заявіць аб скасаванні дамовы, калі невыкананне прадаўцом любога з яго абавязацельстваў па дамове альбо па названай Канвенцыі з’яўляецца істотным парушэннем дамовы.

Артыкулам 25 Канвенцыі ўсталявана, што парушэнне дамовы, дапушчанае адным з бакоў, з’яўляецца істотным, калі яно цягне за сабою такую шкоду для іншага боку, што апошні ў значнай ступені пазбаўляецца таго, на што меў права разлічваць на падставе дамовы.

Аналагічнае патрабаванне ёсць у артыкуле 420 ГК РБ.

Непастаўка тавару ў абумоўленыя ў кантракце тэрміны пазбавіла істца магчымасці рэалізаваць яго трэцяй асобе, у сувязі з чым ісцец страціў цікавасць да біржавой дамовы.

Арбітражная камісія прыйшла да высновы, што ў разгляданай сітуацыі парушэнне адказчыкам умоў дамовы з’яўляецца істотным. Ісцец цалкам выканаў свае абавязацельствы па папярэдняй 100 % аплаце тавару. Прапанова істцу даплаціць розніцу паміж цаной, якая склалася на дату заключэння дамовы, і цаной, сфарміраванай з улікам біржавых таргоў месяцам пазней, супярэчыць падпункту 2.1 біржавой дамовы, згодна з якім цана тавару з’яўляецца нязменнай на працягу ўсяго тэрміну дзеяння дамовы.

Улічваючы вяртанне адказчыкам без згоды істца папярэдне выплачанай істцом сумы за тавар, невыкананне адказчыкам абавязацельства па перадачы тавару, а таксама дапушчаную значную пратэрміноўку выканання абавязацельства па перадачы тавару, Арбітражная камісія прыйшла да высновы пра нежаданне адказчыка выконваць узятыя на сябе абавязацельствы і пра істотнае парушэнне адказчыкам умоў дамовы. У сувязі з гэтым патрабаванне аб скасаванні дамовы было задаволена.

Арбітражная камісія палічыла таксама, што наяўныя ў справе доказы з дастатковай ступенню дакладнасці пацвярджаюць факт прычынення істцу страт за невыкананне дамовы на пастаўку тавару, а таксама наяўнасць прычынна-следчай сувязі паміж узнікненнем гэтых страт і парушэннем адказчыкам абавязацельстваў па біржавой дамове.

Усталёўваючы права пацярпелага боку на пакрыццё страт, прычыненых яму іншым бокам праз неналежнае выкананне дамоўных абавязацельстваў, Канвенцыя абмяжоўвае такое права, зыходзячы з прынцыпаў прадухільнасці страт тым бокам, які іх прычыніў (артыкул 74 Канвенцыі), а таксама прадухільнасці страт пацярпелым бокам (артыкул 77 Канвенцыі).

Арбітражная камісія палічыла недастатковымі дзеянні істца, прынятыя ім для змяншэння страт.

Ісцец, хаця прадбачыў негатыўныя для сябе наступствы неналежнага выканання адказчыкам абавязацельстваў па біржавой дамове, не прадпрыняў усе неабходныя меры, каб паменшыць свае магчымыя страты (як рэальную шкоду, так і ўпушчаную выгаду), якія з’яўляліся разумнымі ў абставінах, што склаліся. Ісцец таксама не прадаставіў Арбітражнай камісіі дастатковага абгрунтавання ўпушчанай выгады.

Істцу ў частцы спагнання ўпушчанай выгады было адмоўлена. Былі таксама зменшаныя страты ў выглядзе рэальнай шкоды, якія спаганяліся на карысць істца.

У адпаведнасці з Рэгламентам біржавых таргоў у секцыі металапрадукцыі (зацверджаны Пастановай Праўлення ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа” ад 30 снежня 2005 г. № 8), пры базісе пастаўкі франка-склад прадаўца лічыцца, што прадавец выканаў свае абавязацельствы па пастаўцы, калі ён прадаставіў тавар у распараджэнне пакупніка непасрэдна на сваім складзе, што знаходзіцца на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь.

У адпаведнасці з артыкулам 480 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей - ГК РБ) дамовай пастаўкі можа прадугледжвацца атрыманне тавараў пакупніком (атрымальнікам) у месцы знаходжання пастаўшчыка (выбарка). Калі тэрмін выбаркі не прадугледжаны дамовай, выбарка тавараў пакупніком (атрымальнікам) павінна праводзіцца ў разумны тэрмін пасля атрымання паведамлення пастаўшчыка пра гатоўнасць тавараў.

Нявыбарка пакупніком (атрымальнікам) тавараў ва ўстаноўлены дамовай пастаўкі тэрмін, а пры яго адсутнасці - у разумны тэрмін пасля атрымання паведамлення пастаўшчыка пра гатоўнасць тавараў - дае пастаўшчыку права адмовіцца ад выканання дамовы альбо запатрабаваць ад пакупніка аплату тавараў (артыкул 485 ГК РБ).

Калi iншае не прадугледжана дамовай куплі-продажу, абавязак прадаўца перадаць тавар пакупніку лічыцца выкананым у момант прадастаўлення тавару ў распараджэнне пакупніка, у выпадку, калі тавар павінен быць перададзены пакупніку ці ўказанай ім асобе ў месцы знаходжання тавару. Тавар лічыцца прадастаўленым у распараджэнне пакупніка, калі да тэрміна, прадугледжанага дамовай, тавар гатовы да перадачы ў належным месцы і пакупнік, у адпаведнасці з умовамі дамовы, ведае пра гатоўнасць тавару да перадачы. Тавар не прызнаецца гатовым да перадачы, калі ён не ідэнтыфікаваны для мэт дамовы шляхам маркіроўкі ці іншым чынам (артыкул 428 ГК РБ).

Такім чынам, у адпаведнасці з нормамі Грамадзянскага кодэкса тэрмін пастаўкі - гэта час, на працягу якога прадавец ідэнтыфікуе тавар для мэт дамовы шляхам маркіроўкі ці іншым чынам і адпраўляе апавяшчэнне пакупніку пра гатоўнасць тавару да адгрузкі.

Такім чынам, тэрмін пастаўкі і тэрмін выбаркі не з’яўляюцца тоеснымі паняццямі, і пры адсутнасці ў дамове пастаўкі ўмовы аб тэрміне выбаркі тавару неабходна, каб пастаўшчык (грузаадпраўшчык) адправіў апавяшчэнне аб гатоўнасці тавару да адгрузкі.

У адпаведнасці з пунктам 13 Пастановы Пленума Вышэйшага Гаспадарчага Суда Рэспублікі Беларусь ад 05.12.2012 № 12 “Пра некаторыя пытанні разгляду спраў, якія ўзнікаюць з дамоваў пастаўкі тавараў”, у дамове пастаўкі бакі могуць пазначыць канкрэтны тэрмін аплаты тавару альбо ўсталяваць парадак вызначэння такога тэрміну (напрыклад, аплата ў тэрмін, указаны ў рахунку-фактуры). Калі ў дамове ўсталяваны парадак вызначэння тэрміну аплаты і пастаўшчык не здзейсніў неабходныя дзеянні па вызначэнні гэтага тэрміну (напрыклад, не адправіў пакупніку рахунак-фактуру), прымяняюцца правілы артыкула 295 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь, пунктам другім якога ўстаноўлена, што ў выпадках, калі абавязацельства не прадугледжвае тэрмін яго выканання і не змяшчае ўмоў, якія дазваляюць вызначыць гэты тэрмін, яно павінна быць выканана ў разумны тэрмін пасля ўзнікнення абавязацельства.

Абавязацельства, не выкананае ў разумны тэрмін, а роўна абавязацельства, тэрмін якога вызначаны момантам запатрабавання, даўжнiк абавязаны выканаць у 7-дзённы тэрмiн з дня прад’яўлення крэдыторам пісьмовага патрабавання аб яго выкананні.

Такім чынам, пакупнік, у выпадку нявысылкі яму прадаўцом рахунку-фактуры, абавязаны ў разумны тэрмін пасля ўзнікнення абавязацельства выканаць абавязак па ўнясенні папярэдняй аплаты за тавар.

Як правіла, дадзены разумны тэрмін вызначаецца зыходзячы з тэрміну пастаўкі тавару. Напрыклад, калі ўказаны тэрмін пастаўкі тавару на працягу 2 месяцаў з даты рэгістрацыі дамовы ў ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа”, такім чынам, незалежна ад таго, ці адпраўлены рахунак-фактура, ці не, абавязацельства па перадаплаце павінна быць выканана на працягу 2 месяцаў з даты рэгістрацыі дамовы ў ААТ “Беларуская ўніверсальная таварная біржа”.

Указанне ў дамове тэрмiну яе дзеяння не азначае спыненне бакамі дамоўных адносінаў згодна з пунктам 3 артыкула 395 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь. Дадзены пункт гаворыць, што дамовай можа быць прадугледжана, што заканчэнне тэрміну дзеяння дамовы цягне спыненне абавязацельстваў бакоў па дамове. Дамова, у якой адсутнічае такая ўмова, прызнаецца дзеючай да вызначанага ў ёй моманту заканчэння выканання бакамі абавязацельства.

Такім чынам, такая рэдакцыя ўмовы дамовы (без спасылкі ў ёй на тое, што заканчэнне тэрміну дзеяння дамовы цягне спыненне абавязацельстваў бакоў) ніякіх прававых наступстваў для бакоў не выклікае і патрабуе выканання дамовы ў поўным аб’ёме нават пасля заканчэння ўказанага ў ёй тэрміну (у дадзеным выпадку 31.12.2015).

Артыкулам 300 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей - ГК РБ) устаноўлена, што сума праведзенага плацяжу, недастатковая для поўнага выканання грашовага абавязацельства, пагашае, калі іншае не прадугледжана Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь: у першую чаргу - выдаткі крэдытора па атрыманні выканання; у другую чаргу - асноўную суму доўгу і працэнты за карыстанне грашовымі сродкамі, якія падлягаюць выплаце па грашовым абавязацельстве (пазыцы, крэдыце, авансе і г. д.); у трэцюю чаргу - працэнты, прадугледжаныя артыкулам 366 ГК РБ за невыкананне або пратэрміноўку выканання грашовага абавязацельства, і няўстойку.

З вышэйзгаданага вынікае, што патрабаванне аб спагнанні няўстойкі (штраф, пеня) можа быць прад’яўлена толькі адначасова з патрабаваннем аб выкананні асноўнага абавязацельства (спагнання доўгу) ці пасля прад’яўлення такога патрабавання.

Згодна з пунктам 1 артыкула 456 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей - ГК РБ) пакупнік абавязаны аплаціць тавар непасрэдна да альбо пасля перадачы яму прадаўцом тавару, калi iншае не прадугледжана гэтым Кодэксам, іншымі актамі заканадаўства альбо дамовай куплі-продажу ці не вынiкае з сутнасцi абавязацельства.

Калі прыняць пад увагу абставіны адгрузкі тавару без перадаплаты і прыняцця яго пакупніком, можна зрабіць выснову, што сваімі дзеяннямі бакі змянілі парадак аплаты, але не вызначылі тэрмін аплаты тавару.

Згодна з пунктам 1 артыкула 486 ГК РБ пакупнік аплачвае тавары, якія пастаўляюцца, з прытрымліваннем парадку і формы разлікаў, прадугледжаных дамовай пастаўкі. Калі пагадненнем бакоў парадак і форма разлікаў не вызначаныя, то разлікі ажыццяўляюцца плацёжнымі даручэннямі.

У адпаведнасці з пунктам 14 Пастановы Пленума Вышэйшага Гаспадарчага Суда Рэспублікі Беларусь ад 05.12.2012 № 12 “Пра некаторыя пытанні разгляду спраў, якія ўзнікаюць з дамоваў пастаўкі тавараў”, у выпадку, калі тэрмін аплаты пастаўленага тавару дамовай не ўстаноўлены і не ўстаноўлены таксама парадак вызначэння такога тэрміну, а разлікі праводзяцца плацёжнымі даручэннямі, пратэрміноўка пакупніка настае пасля заканчэння ўстаноўленага тэрміну для ажыццяўлення банкаўскага пераводу, які пачынаецца з дня, наступнага за днём атрымання тавару.

Згодна з артыкулам 248 Банкаўскага кодэкса Рэспублікі Беларусь банк-адпраўнік і банк-атрымальнік абавязаныя выканаць працёжнае даручэнне ў выпадку яго акцэпту ў той банкаўскі дзень, калі гэта даручэнне атрымана. Калі недастаткова часу для выканання плацёжнага даручэння да заканчэння банкаўскага дня, яно можа быць выканана ў наступны за ім банкаўскі дзень.

Такім чынам, пры вызначэнні тэрміну выканання абавязацельства неабходна ўлічваць час, на працягу якога пакупнік можа звярнуцца ў банк з плацёжным даручэннем, а таксама час, неабходны банку для выканання дадзенага плацёжнага даручэння.

У гэтай сувязі, пратэрміноўка па аплаце атрыманага пакупніком тавару настае пасля заканчэння двух банкаўскіх дзён з моманту адгрузкі тавару.

Згодна з артыкулам 290 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей - ГК РБ) абавязацельствы павінны выконвацца належным чынам у адпаведнасці з умовамі абавязацельства і патрабаваннямі заканадаўства, а пры адсутнасці такіх умоў і патрабаванняў - у адпаведнасці з патрабаваннямі, якія прад’яўляюцца звычайна.

У адпаведнасці з артыкулам 458 ГК РБ у выпадках, калі дамовай куплі-продажу прадугледжана аплата тавару праз пэўны час пасля яго перадачы пакупніку (продаж тавару ў крэдыт), пакупнік павінен правесці аплату ў тэрмін, прадугледжаны дамовай.

У адпаведнасці з артыкулам 476 ГК РБ, па дамове пастаўкі пастаўшчык-прадавец, які ажыццяўляе прадпрымальніцкую дзейнасць, абавязваецца перадаць у абумоўлены тэрмін або тэрміны тавары, якія ён вырабляе альбо закупляе, пакупніку для выкарыстання іх у прадпрымальніцкай дзейнасці альбо ў іншых мэтах, не звязаных з асабістым, сямейным, хатнім і іншым падобным выкарыстаннем.

Згодна з артыкулам 486 ГК РБ пакупнік аплачвае тавары, якія пастаўляюцца, з выкананнем парадку і формы разлікаў, прадугледжаных дамовай пастаўкі.

Паколькі ўмова пра 50 % перадаплату пакупніком не выканана ў поўным аб’ёме, але тавар прыняты, яго дзеянні варта разглядаць як згоду прыняць тавар датэрмінова.

У сілу пункта 1 артыкула 420 і пункта 1 артыкула 422 ГК РБ змяненне ўмоў дамовы, у тым ліку датычна тэрмінаў аплаты і парадку разлікаў, магчыма па пагадненні бакоў, якое здзяйсняецца ў той жа форме, што і дамова, калі з заканадаўства ці дамовы не вынiкае іншае.

У выпадку адсутнасці пагаднення, аплата тавараў, пастаўленых датэрмінова, павінна праводзіцца ў парадку і тэрміны, прадугледжаныя дамовай, паколькі згода пакупніка на датэрміновую пастаўку тавару сама па сабе не змяняе ўмоў дамовы пра тэрміны аплаты і парадак разлікаў.

У сілу пералічаных норм, Арбітражная камісія прыходзіць да высновы, што ў разгляданым выпадку біржавая дамова змяшчае крайні тэрмін для аплаты пастаўленага датэрмінова тавару і гэты тэрмін складае 10 каляндарных дзён па факце пастаўкі тавару, у сувязі з чым у пакупніка ўзнiкла абавязацельства па аплаце прадаўцу кошту тавару на працягу 10 каляндарных дзён па факце пастаўкі.

Патрабаванне аб спагнанні працэнтаў за карыстанне чужымі грашовымі сродкамі ў выпадку несвоечасовага ўнясення перадаплаты за тавар з'яўляецца неабгрунтаваным у сувязі з тым, што ў выпадку невыканання або несвоечасовага выканання пакупніком абавязкі па папярэдняй аплаце тавару за перыяд з дня, калі па дагавору павінна быць пералічана перадаплата, і да перадачы тавару з пакупніка працэнты не спаганяюцца ў адпаведнасці з артыкулам 366 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь, паколькі ў гэтым выпадку адсутнічае факт карыстання чужымі грашовымі сродкамі.

Патрабаванне пра спагнанне працэнтаў за карыстанне чужымі грашовымі сродкамі ў выпадку несвоечасовага ўнясення 100 % перадаплаты за тавар з’яўляецца неабгрунтаваным у сувязі з тым, што ў адпаведнасці з пунктам 13 Пастановы Пленума Вышэйшага Гаспадарчага Суда Рэспублікі Беларусь ад 21.01.2004 № 1 “Пра некаторыя пытанні прымянення норм грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь аб адказнасці за карыстанне чужымі грашовымі сродкамі”, у выпадку невыканання альбо несвоечасовага выканання пакупніком абавязку па папярэдняй аплаце тавару за перыяд з дня, калі па дамове павінна быць пералічаная перадаплата, і да перадачы тавару, з пакупніка працэнты не спаганяюцца ў адпаведнасці з артыкулам 366 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь, паколькі ў гэтым выпадку адсутнічае факт карыстання чужымі грашовымі сродкамі.

Пры разліку сумы працэнтаў за карыстанне чужымі грашовымі сродкамі ў адпаведнасці з артыкулам 366 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь прымаецца дакладная колькасць дзён у годзе (365 або 366). Пры разліку сумы працэнтаў за карыстанне чужымі грашовымі сродкамі неабходна асобна вылічваць памер працэнтаў за карыстанне чужымі грашовымі сродкамі для перыяду пратэрміноўкі, які прыпадае на год, які складаецца з 366 дзён, і асобна - для перыяду пратэрміноўкі, які прыпадае на год, які складаецца з 365 дзён.

Артыкулам 366 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь усталявана, што калі страты, нанесеныя крэдытору неправамерным карыстаннем яго грашовымі сродкамі, або сума доўгу, павялічаная з улікам інфляцыі, перавышаюць суму працэнтаў, належных яму на падставе пункта 1 гэтага артыкула, ён мае права патрабаваць ад даўжнiка пакрыцця страт або доўгу, павялічанага з улікам інфляцыі, у частцы, якая перавышае гэтую суму.

Закон Рэспублікі Беларусь ад 21.12.1990 “Пра індэксацыю даходаў насельніцтва з улікам інфляцыі”, у прыватнасці, прадугледжвае таксама магчымасць карэкціроўкі даходаў насельніцтва ў сувязі з інфляцыяй, выкліканай ростам цэн на спажывецкія тавары і паслугі на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь, на велічыню індэкса спажывецкіх цэн.

Разам з тым, у дзеючым заканадаўстве Рэспублікі Беларусь адсутнічае механізм разліку каэфіцыента інфляцыі ў дачыненні да прадпрымальніцкай дзейнасці суб’ектаў гаспадарання.

Улічваючы, што прадпрымальніцкая дзейнасць ажыццяўляецца яе ўдзельнікамі на аснове прынцыпу свабоды дамовы, суб’екты гаспадарання павінны прадпрымаць накіраваныя на зніжэнне існуючых рызык меры, да ліку якіх адносіцца таксама і магчымасць узгаднення пры заключэнні дамовы (разам з іншымі спосабамі абароны) умоў, механізму і разліку індэксацыі грашовых сум, якія спаганяюцца.

Такім чынам, калі бакі ў дамове пытанні інфляцыі не ўрэгулявалі, то п. 2 артыкула 366 ГК РБ не можа быць ужыты.

У адпаведнасці з пунктам 2 артыкула 457 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей - ГК РБ) у выпадку невыканання пакупніком абавязку папярэдне аплаціць тавар прымяняюцца правілы, прадугледжаныя артыкулам 309 гэтага Кодэкса.

У сілу часткі 2 пункта 2 артыкула 309 ГК РБ у выпадку непрадастаўлення абавязаным бокам абумоўленага дамовай выканання абавязацельства цi наяўнасці абставін, якія вiдавочна сведчаць пра тое, што такое выкананне не будзе здзейсненае ва ўстаноўлены тэрмін, бок, на якім ляжыць сустрэчнае выкананне, мае права прыпыніць выкананне свайго абавязацельства цi адмовiцца ад выканання гэтага абавязацельства і запатрабаваць кампенсацыі страт.

Зыходзячы з сэнсу названай нормы, а таксама з улікам палажэнняў артыкула 457 ГК РБ, пры невыкананні пакупніком абавязкаў па ажыццяўленні перадаплаты прадавец мае права толькі прыпыніць выкананне абавязацельства альбо адмовіцца ад выканання абавязацельства і запатрабаваць кампенсацыі страт.

У адпаведнасці з артыкулам 402 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей - ГК РБ) дамова лічыцца заключанай, калі паміж бакамі ў патрабаванай у адпаведных выпадках форме дасягнута пагадненне па ўсіх істотных умовах дамовы.

Істотнымі з’яўляюцца ўмовы пра прадмет дамовы, умовы, названыя ў заканадаўстве як істотныя, неабходныя або абавязковыя для дамоваў дадзенага выгляду, а таксама ўсе тыя ўмовы, адносна якіх па заяве аднаго з бакоў павінна быць дасягнута пагадненне.

У адпаведнасці з артыкулам 402 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей - ГК РБ) дамова лічыцца заключанай, калі паміж бакамі ў патрабаванай у адпаведных выпадках форме дасягнута пагадненне па ўсіх істотных умовах дамовы. Істотнымі, неабходнымі або абавязковымі з’яўляюцца: умова пра прадмет дамовы (найменне перадаванага тавару; работы, што выконваецца; паслугі, што аказваецца, і да т. п.); іншыя ўмовы (цана, тэрміны выканання, колькасць, месцазнаходжанне маёмасці, яе састаў, межы выкарыстання маёмасці і інш.), якія могуць быць аднесены да істотных у выпадках, калі яны, у тым ліку, вызначаны як істотныя самімі бакамі пры заключэнні дамовы ці па заяве аднаго з бакоў, і пры гэтым паміж бакамі дасягнута пагадненне.

На падставе таго, што звесткі пра прадпрыемства-вытворцу тавару змяшчаюцца ў дадатку да дамовы, які з’яўляецца яе неад’емнай часткай, Арбітражная камісія прыходзіць да высновы, што бакі ўзгаднілі істотную ўмову аб вытворцы тавару.

У сілу артыкула 402 ГК РБ бакамі ўзгоднена такая істотная ўмова дамовы як “прадпрыемства-вытворца тавару”.

У адпаведнасці з артыкулам 426 ГК РБ прадавец абавязаны перадаць пакупніку тавар, прадугледжаны дамовай куплі-продажу.

На падставе вышэйпададзенага, у выпадку пастаўкі тавару іншага вытворцы, чым прадугледжана ўмовамі біржавой дамовы, тавар не з’яўляецца пастаўленым па біржавой дамове.

У адпаведнасці з пунктам 1 артыкула 433 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей - ГК РБ), калі прадавец адмаўляецца перадаць пакупніку прададзены тавар, пакупнік мае права адмовіцца ад выканання дамовы куплі-продажу.

Зыходзячы з сэнсу названай нормы, пры невыкананні прадаўцом абавязацельства па перадачы тавару, пакупнік мае права толькі адмовіцца ад выканання дамовы куплі-продажу.

Такім чынам, у дадзеным выпадку Грамадзянскі кодэкс Рэспублікі Беларусь не прадугледжвае магчымасць прымусу прадаўца да перадачы тавару.

Пры гэтым варта адзначыць, што артыкул 290 ГК РБ варта ўжываць з улікам прама прадугледжаных у пункце 1 артыкула 433 ГК РБ наступстваў невыканання прадаўцом абавязку перадаць тавар. У гэтым выпадку прымяняюцца правілы артыкула 433 ГК РБ, а норма, якая змяшчаецца ў пункце 1 артыкула 433 ГК РБ, не прадугледжвае права патрабавання прымусу да перадачы тавару, а прама прадугледжвае іншыя спосабы абароны.

У адпаведнасці з артыкулам 311 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей - ГК РБ) няўстойкай (штрафам, пеняй) прызнаецца вызначаная заканадаўствам або дамовай грашовая сума, якую даўжнік абавязаны выплаціць крэдытору ў выпадку невыканання або неналежнага выканання абавязацельства, у прыватнасці, у выпадку пратэрміноўкі выканання. Па патрабаванні аб выплаце няўстойкі крэдытор не абавязаны даказваць прычыненне яму страт.

У адпаведнасці з артыкулам 312 ГК РБ пагадненне пра няўстойку павінна быць састаўлена ў пісьмовай форме, незалежна ад формы асноўнага абавязацельства.

Паводле артыкула 401 ГК РБ пры тлумачэнні умоў дамовы судом прымаецца пад увагу літаральнае значэнне слоў і выразаў, якія ў ёй змяшчаюцца. Літаральнае значэнне ўмовы дамовы ў выпадку няяснасці ўсталёўваецца шляхам супастаўлення з іншымі ўмовамі і сэнсам дамовы ў цэлым. 

Падпункт 5.2 дамовы, сфарміраванай гандлёвай сістэмай біржы, прадугледжвае, што “ў выпадку неаплаты або несвоечасовай аплаты кошту тавару, недапастаўкі або несвоечасовай пастаўкі, нявыбаркі або несвоечасовай выбаркі тавару, вінаваты бок выплачвае пацярпеламу боку пеню ў памеры 0,1 % ад неаплачанай (несвоечасова аплачанай) сумы ці ад кошту непастаўленага (несвоечасова пастаўленага), нявыбранага (несвоечасова выбранага) тавару за кожны дзень пратэрміноўкі аплаты, пастаўкі ці выбаркі тавару”.

Разам з тым, у разгляданым выпадку бакі прадугледзелі, што “за парушэнне ўмоў дамовы пеня 10 % за кожны дзень пратэрміноўкі выканання абавязацельства”, а прадметам дамовы (падпункт 1.1 дамовы, сфарміраванай гандлёвай сістэмай біржы) з’яўляюцца, у тым ліку, абавязацельствы прадаўца перадаць пакупніку тавар.

Такім чынам, умовы дамовы змяшчаюць розныя памеры адказнасці ў выглядзе няўстойкi (пенi) за парушэнне ўмоў дамовы.

Акрамя таго, на падставе запісу пра памер няўстойкі 10 %, які змяшчаецца ў дадатку да дамовы, таксама не ўяўляецца магчымым высветліць, ад якой сумы варта вылічаць 10 % пры вызначэнні памеру няўстойкі.

У адпаведнасці з пунктам 20 пастановы Пленума Вышэйшага Гаспадарчага Суда Рэспублікі Беларусь ад 05.12.2012 № 12 “Пра некаторыя пытанні разгляду спраў, якія ўзнікаюць з дамоваў пастаўкі тавараў”, зыходзячы з сэнсу артыкула 311 ГК РБ, умова дамовы пастаўкі тавараў пра няўстойку лічыцца ўзгодненаю, калі бакі пісьмова вызначылі грашовую суму, якая падлягае выплаце ў выпадку невыканання альбо неналежнага выканання абавязацельства.

З улікам наяўнасці супярэчнасцяў у памеры адказнасці, прадугледжанай п. 5.2. дамовы і дадатку да дамовы, Арбітражная камісія прыходзіць да высновы, што бакі не прыйшлі да адзінага меркавання і не ўзгаднілі ў дамове памер няўстойкі, якая падлягае выплаце ў выпадку пратэрміноўкі пастаўкі тавару. Такім чынам, пагадненне пра няўстойку бакамі не дасягнута і ў істца адсутнічаюць падставы патрабаваць выплату няўстойкі па дамове.

Артыкулам 314 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей - ГК РБ) вызначана, што калі няўстойка, якая падлягае выплаце, відавочна неадпаведная наступствам парушэння абавязацельства, суд мае права паменшыць няўстойку.

Паняцце няўстойкі ўсталявана пунктам 1 артыкула 311 ГК РБ. Няўстойкай (штрафам, пеняй) прызнаецца вызначаная заканадаўствам або дамовай грашовая сума, якую даўжнік абавязаны выплаціць крэдытору ў выпадку невыканання або неналежнага выканання абавязацельства, у прыватнасці, у выпадку пратэрміноўкі выканання. Такім чынам, працэнты за карыстанне чужымі грашовымі сродкамі не з’яўляюцца няўстойкай, пеня і працэнты за карыстанне чужымі грашовымі сродкамі выступаюць рознымі відамі адказнасці бакоў у выпадку пратэрміноўкі выканання абавязацельстваў.

Артыкулам 314 ГК РБ вызначана, што калі няўстойка, якая падлягае выплаце, відавочна неадпаведная наступствам парушэння абавязацельства, суд мае права паменшыць няўстойку.

Такім чынам, палажэнні артыкула 314 ГК РБ непрымянімыя да працэнтаў за карыстанне чужымі грашовымі сродкамі.

У адпаведнасці з артыкулам 366 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей - ГК РБ) за карыстанне чужымі грашовымі сродкамі праз іх неправамернае ўтрыманне, ўхіленне ад іх вяртання, іншую пратэрміноўку іх выплаты альбо неабгрунтаванае атрыманне ці зберажэнне за кошт іншай асобы, належыць выплаціць працэнты на суму гэтых сродкаў. Памер працэнтаў вызначаецца стаўкай рэфінансавання Нацыянальнага банка Рэспублікі Беларусь на дзень выканання грашовага абавязацельства ці яго адпаведнай часткі, за выключэннем спагнання доўгу ў судовым парадку, калі суд задавальняе патрабаванне крэдытора зыходзячы са стаўкі рэфінансавання Нацыянальнага банка на дзень вынясення рашэння. (Частка першая пункта 1 артыкула 366 ГК РБ)

Гэтыя правілы прымяняюцца, калi iншы памер працэнтаў не ўсталяваны заканадаўствам або дамовай (частка другая пункта 1 артыкула 366 ГК РБ).

У адпаведнасці з пунктам 4 артыкула 366 ГК РБ, калі сума падлягаючых выплаце працэнтаў за карыстанне чужымі грашовымі сродкамі, памер якіх вызначаны дамовай на падставе часткі другой пункта 1 названага артыкула, відавочна неадпаведная наступствам парушэння абавязацельства, суд мае права зменшыць суму гэтых працэнтаў па заяве даўжнiка, але не ніжэй чым да сумы працэнтаў, вылічанай у адпаведнасці з часткай першай пункта 1 указанага артыкула.

Такім чынам, зыходзячы са зместу артыкула 366 ГК РБ, памяншэнню падлягаюць толькі працэнты, вылічаныя ў адпаведнасці з умовамі дамовы, то бок у выпадку ўсталявання бакамі ў дамове іншага памеру працэнтаў за карыстанне чужымі грашовымі сродкамі.

Артыкул 366 ГК РБ не прадугледжвае магчымасці памяншэння працэнтаў за карыстанне чужымі грашовымі сродкамі, вылiчаных у адпаведнасці са стаўкай рэфінансавання Нацыянальнага банка Рэспублікі Беларусь.

У адпаведнасці з артыкулам 449 Грамадзянскага кодэкса Рэспублікі Беларусь (далей - ГК РБ) (пункт 1), калі дамовай куплі-продажу прадугледжаны абавязак прадаўца перадаць пакупніку пэўны набор тавараў у камплекце (камплект тавараў), абавязацельства лічыцца выкананым з моманту перадачы ўсіх тавараў, уключаных у камплект.

На падставе сказанага тавар (1 камплект) перададзены 14.03.2016 года. З улікам нормаў артыкула 192 ГК РБ, тэрмін для выканання абавязацельства па аплаце тавару ўсталёўваецца з 15 сакавіка 2016 года.

Таксама варта звярнуць увагу, што ў адпаведнасці з артыкулам 486 ГК РБ у выпадку, калі ў дамове пастаўкі прадугледжваецца пастаўка тавараў асобнымі часткамі, якія ўваходзяць у камплект, аплата тавараў пакупніком праводзіцца пасля адгрузкі (выбаркі) апошняй часткі, якая ўваходзіць у камплект, калі іншае не ўстаноўлена дамовай.

Паводле артыкула 401 ГК РБ пры тлумачэнні умоў дамовы судом прымаецца пад увагу літаральнае значэнне слоў і выразаў, якія ў ёй змяшчаюцца. Літаральнае значэнне ўмовы дамовы ў выпадку няяснасці ўсталёўваецца шляхам супастаўлення з іншымі ўмовамі і сэнсам дамовы ў цэлым.

У адпаведнасці з умовамі біржавой дамовы “ў выпадку неаплаты або несвоечасовай аплаты кошту тавару, недапастаўкі або несвоечасовай пастаўкі, нявыбаркі або несвоечасовай выбаркі тавару, вінаваты бок выплачвае пацярпеламу боку пеню ў памеры 0,1 % ад неаплачанай (несвоечасова аплачанай) сумы ці ад кошту непастаўленага (несвоечасова пастаўленага), нявыбранага (несвоечасова выбранага) тавару за кожны дзень пратэрміноўкі аплаты, пастаўкі ці выбаркі тавару”. 

У адпаведнасці з артыкулам 458 ГК РБ у выпадках, калі пакупнік не выконвае абавязак па аплаце перададзенага тавару ва ўстаноўлены дамовай тэрмін і іншае не прадугледжана Грамадзянскім кодэксам Рэспублікі Беларусь, іншымі актамі заканадаўства альбо дамовай куплі-продажу, на пратэрмінаваную суму належыць выплаціць працэнты ў адпаведнасці з артыкулам 366 ГК РБ з дня, калі па дамове тавар павінен быў быць аплачаны, па дзень аплаты тавару пакупніком.

У адпаведнасці з пунктам 3 артыкула 366 ГК РБ працэнты за карыстанне чужымі грашовымі сродкамі спаганяюцца па дзень выплаты сумы гэтых сродкаў крэдытору, калi заканадаўствам альбо дамовай для налічэння працэнтаў не ўсталяваны больш кароткі тэрмін.

Умовамі дамовы не прадугледжана вылічэнне пратэрміноўкі выканання абавязацельства па аплаце тавару ў банкаўскіх днях. Зыходзячы з палажэнняў умоў біржавой дамовы ў частцы памеру пені і зместу артыкулаў 366 і 458 ГК РБ, пеня і працэнты за карыстанне чужымі грашовымі сродкамі вылічаюцца за кожны дзень пратэрміноўкі аплаты. Гэтае правіла прымяняецца незалежна ад таго, ці з’яўляецца такі дзень працоўным, ці выхадным. Такім чынам, у дадзеным выпадку вылічэнне памеру пені і працэнтаў за карыстанне чужымі грашовымі сродкамі здзяйсняецца ў каляндарных днях.

У адпаведнасці з пунктам 20 Пастановы Пленума Вышэйшага Гаспадарчага Суда Рэспублікі Беларусь ад 05.12.2012 № 12 “Пра некаторыя пытанні разгляду спраў, якія ўзнікаюць з дамоваў пастаўкі тавараў”, устаноўленая пунктам 91 Палажэння пра пастаўкі тавараў законная няўстойка (штраф) прымяняецца, калі іншае (iншы памер штрафу) не ўсталявана Палажэннем пра пастаўкі тавараў або дамовай.

Згодна з пунктам 91 Палажэння пра пастаўкі, за непастаўку або недапастаўку тавару згодна з умовамі дамовы пастаўшчык выплачвае пакупніку няўстойку (штраф) у памеры 10 працэнтаў ад кошту непастаўленага або недапастаўленага ў тэрмін тавару, калі іншае не ўсталявана Палажэннем або дамовай.

Штрафам з’яўляецца від няўстойкі, які спаганяецца аднаразова ў вызначанай бакамі альбо заканадаўствам цвёрдай грашовай суме ці ў працэнтах. Паколькі штраф і пеня з’яўляюцца рознымі відамі няўстойкі, наяўнасць у дамове пастаўкі адказнасці ў выглядзе пені (дамоўная няўстойка) дазваляе прад’явіць да пастаўшчыка таксама патрабаванне аб спагнанні штрафу (законная няўстойка) па пункце 91 Палажэння пра пастаўкі.

Такім чынам, патрабаванні аб спагнанні няўстойкі на падставе пункта 91 Палажэння пра пастаўкі тавараў у Рэспубліцы Беларусь, зацверджанага пастановай Кабінета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 08.07.1996 № 444, і пеня, прадугледжаная дамовай, з’яўляюцца законнымі і абгрунтаванымі.